REFLUKS ŻOŁĄDKOWO-PRZEŁYKOWY
Refluks, czyli choroba cywilizacyjna XXI wieku
Refluks żołądkowo-przełykowy to jedna z najczęstszych chorób przewodu pokarmowego w krajach rozwiniętych – dotyczy 10-30% populacji. Nie wiesz, czy Twoje objawy wskazują na refluks?
Co to jest choroba refluksowa?
Choroba refluksowa przełyku to objawy i powikłania wynikające z zarzucania treści kwaśnej i niekwaśnej do przełyku. W rezultacie przełyk staje się podrażniony lub występują w nim stany zapalne.
Chorobę refluksową przełyku rozpoznaje się jeśli objawy występują często, tj. przynajmniej dwa razy w tygodniu i są na tyle uciążliwe, że obniżają jakość życia lub powodują widoczne w gastroskopii uszkodzenia błony śluzowej przełyku.
„Mam zgagę – czy to oznacza, że choruję na refluks?”
Zgaga i refluks epizodyczny mogą pojawić się u każdego w różnych okolicznościach – najczęściej w wyniku nieprawidłowej diety lub w trakcie stosowania niektórych leków. Pojedyncze epizody refluksu nie wymagają konsultacji lekarskiej.
Objawy refluksu
Objawy refluksu występują równie często u mężczyzn, jak i u kobiet, a ryzyko ich pojawienia się rośnie z wiekiem, szczególnie po 40 r.ż., co nie oznacza, że nie mogą wystąpić u osób znacznie młodszych.
Choroba refluksowa zwykle objawia się przełykowymi objawami refluksu, takimi jak: zgaga, regurgitacja, uczucie pieczenia palenia za mostkiem, ból w okolicy zamostkowej lub w nadbrzuszu. U niektórych powoduje wystąpienie nietypowych, pozaprzełykowych objawów refluksu, np. laryngologicznych objawów refluksu, takich jak kaszel, chrypka, pochrząkiwanie, uczucie śluzu w gardle, uczucie przeszkody w gardle.
Do nietypowych objawów refluksu zaliczamy m.in.:
chrypkę, zwłaszcza poranną
przewlekły suchy kaszel
zapalenia krtani lub gardła
zespół nadżerek zębowych
niesercowy ból w klatce piersiowej
Przyczyny refluksu
Mimo wieloletnich i wnikliwych badań nie udało się ustalić bezpośredniej przyczyny choroby refluksowej.
Przełyk jest połączony z żołądkiem warstwą okrężnych mięśni, zwanych dolnym zwieraczem przełyku. Przejściowe rozluźnienie zwieracza umożliwia uwalnianie gazów z żołądka (odbijanie), bez jednoczesnego powrotu treści żołądkowej i pokarmu. Jeśli z jakichś powodów połączenie to nie funkcjonuje prawidłowo, dochodzi do wystąpienia refluksu.
Na rozwój choroby refluksowej mają też wpływ czynniki zewnętrzne związane z trybem życia i codzienną dietą.
Leczenie refluksu
Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi, pacjent z refluksem epizodycznym i niektórzy pacjenci z chorobą refluksową nie wymagają wizyty u lekarza. Łagodne objawy mogą być leczone doraźnie, z wykorzystaniem preparatów dostępnych bez recepty. Ponadto zaleca się modyfikację codziennej diety i zmianę trybu życia.
Do lekarza powinny się zgłosić osoby, u których:
- objawy refluksu stają się coraz częstsze i silniejsze,
- pojawiły się zaburzenia połykania (ból, niemożność połknięcia produktów stałych),
- występują nudności i wymioty, szczególnie treścią krwistą, czarną,
- występuje przewlekły kaszel, uczucie „gałki” w gardle, chrypka, duszność,
- stosują ogólnodostępne leki na refluks częściej niż dwa razy w tygodniu,
- mają objawy mimo stosowania leków,
- z powodu objawów jakość ich życia się obniżyła.
W trybie pilnym powinni się zgłosić do lekarza pacjenci z bólem w klatce piersiowej, szczególnie promieniującym do lewej połowy ciała, dusznością, nieregularnym tętnem czy potami.
Esoxx One – podręczna saszetka na zgagę i pomoc przy objawach refluksu
Sprawdź działanie Esoxx One – bez recepty.
5 wskazówek przy objawach refluksu
1. MNIEJSZE POSIŁKI CZĘŚCIEJ!
Mniejsze posiłki są łatwiej i szybciej trawione, a ryzyko zarzucanie treści żołądkowej do światła przełyku znacząco spada. Podobny wpływ będzie miało wprowadzenie zdrowego nawyku niejedzenia na 3 godziny przed snem. Pozioma pozycja ciała sprzyja bowiem cofaniu się zawartości żołądka. Kładąc się spać w momencie, gdy jest on już „pusty”, unikamy takiego problemu1.
2. MASZ NADWAGĘ? ZADBAJ O DIETĘ I RUCH
Nadwaga oraz otyłość, skutkujące często zmianą uwarunkowań anatomicznych w obrębie jamy brzusznej, przyczyniają się do wzrostu ciśnienia wewnątrz żołądka. Ponadto wywołują zmiany położenia dolnego zwieracza przełyku (LES). Skutkuje to nasilaniem objawów refluksu. Dlatego w przypadku otyłych osób cierpiących na tę dolegliwość, rekomendowane jest zrzucenie „nadprogramowych” kilogramów i wprowadzenie diety ograniczającej spożycie tłuszczów. Te ostatnie nie dość, że ciężkostrawne, opóźniają opróżnianie żołądka, w przeciwieństwie do niskokalorycznych potraw, które są znacznie szybciej trawione.
3. ŚPIJ W UNIESIENIU!
Osobom cierpiącym z powodu zgagi, zwłaszcza w nocy, rekomenduje się spanie z wezgłowiem uniesionym nawet o 20 cm. Uniesiona pozycja wpływa na szybsze oczyszczanie się żołądka z kwaśnej treści i zapobiega jej ewentualnemu cofaniu się w trakcie nocnego odpoczynku. Badania wykazały, że wśród pacjentów śpiących na uniesionym wezgłowiu, liczba epizodów refluksu i odczuwania przykrych dolegliwości (kwaśne odbijanie, zgaga, uczucie pieczenia w przełyku) zmniejsza się również w ciągu dnia2.
4. UNIKAJ PRAC W POCHYLENIU I CIASNYCH UBRAŃ
Pochyła pozycja ciała, a także zbyt ciasne ubrania, okalające w szczególności okolice śródbrzusza, mogą powodować ucisk na żołądek. To z kolei wpływa na wzmożone cofanie się jego zawartości do przełyku, kwaśne odbijanie i występowanie uczucia zgagi. Zaleca się więc noszenie niezbyt przyległej i niekrępującej swobodnych ruchów odzieży oraz unikanie gwałtownych zmian pozycji ciała. Niekiedy też warto ograniczyć wysiłkową aktywność fizyczną na rzecz lżejszych sportów, które nie wymagają nagłych ruchów, np. skłonów. Jak wynika z przeprowadzonych badań, intensywne sporty sprzyjają występowaniu objawów refluksu2,3.
5. WYELIMINUJ UŻYWKI
Udowodniono, że alkohol spożywany w większych ilościach obniża napięcie dolnego zwieracza przełyku. Dodatkowo silnie pobudza produkcję kwasu żołądkowego. To właśnie po napiciu się, np. wina lub whisky, osoby cierpiące na chorobę refluksową, najczęściej borykają się ze zgagą. Co ciekawe spożywanie alkoholu może być przyczyną pieczenia w przełyku także u osób zdrowych! Podobnie rzecz się ma z kawą czy mocną herbatą – obie stymulują produkcję kwasu solnego. Warto więc, poza alkoholem, wyeliminować je z codziennej diety lub chociaż ograniczyć ich spożycie na rzecz np. herbat ziołowych. Jeśli zaś chodzi o tytoń, to nie jest tajemnicą, że palenie papierosów zwiększa występowanie epizodów refluksu, a także wydłuża eliminację z przełyku zalegającej, kwaśnej treści. Wykluczenie tytoniu to podstawa walki z tą chorobą2,4.
1. https://www.doz.pl/czytelnia/a15087-Dieta_na_zgage__jaka_bedzie_odpowiednia
2. http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-6113275e-c18d-491e-8fb0-795b25eaee8a
3. http://www.czytelniamedyczna.pl/3097,agodne-choroby-przeyku-leczone-chirurgicznie.html
4. http://www.czytelniamedyczna.pl/1411,rola-zywienia-w-chorobie-refluksowej-zoladkowoprzelykowej.html
Czy istnieje skuteczny sposób na zgagę? Odpowiedź brzmi: i tak, i nie! O ile jesteśmy w stanie stosunkowo szybko zniwelować uczucie pieczenia w przełyku przy zastosowaniu właściwych leków, np. Esoxx One, o tyle długofalowe usunięcie przyczyn może okazać się trudne. Ponad wszelką wątpliwość warto przyjrzeć się diecie i wprowadzić w niej określone modyfikacje. Będą to przede wszystkim:
- eliminacja potraw kwaśnych, działających ściągająco na śluzówkę;
- rezygnacja z napojów i dań stymulujących produkcję soku żołądkowego, np. kawa, mocna herbata, owoce i soku cytrusowe, alkohol, pikantne przyprawy;
- wprowadzenie lekkostrawnej diety wykluczającej tłuste potrawy (np. tłuste mięsa, sery żółte, śmietanę), które spowalniają opróżnianie żołądka, ale i obniżają ciśnienie dolnego zwieracza przełyku;
- rezygnacja ze słodyczy, w szczególności wyrobów czekoladowych;
- spożywanie pełnoziarnistego pieczywa, nie zaś chleba pszennego;
Kolejny istotny aspekt to zwrócenie uwagi na pozycję ciała i unikanie zbyt gwałtownych zmian z pozycji poziomej do pionowej. Jeśli np. dokuczliwym problemem jest zgaga w nocy, wówczas warto spać na nieco uniesionym wezgłowiu. Ograniczy to ewentualne cofanie się kwasu żołądkowego do przełyku. Należy także unikać schylania oraz kładzenia się na brzuchu bezpośrednio po spożyciu posiłku. Kolację zaś najlepiej zjadać co najmniej na 3 godziny przed pójściem spać.
W znakomitej większości przypadków chorobę refluksową rozpoznaje się na podstawie charakterystycznych objawów i dobrej reakcji na leczenie empiryczne, bez konieczności wykonywania badań dodatkowych. Według zaleceń towarzystw naukowych z 2013 roku badania obrazujące przewód pokarmowy wręcz nie powinny być wykonywane rutynowo. Zalecana powszechnie gastroskopia, czyli oglądanie przełyku, żołądka i dwunastnicy za pomocą zakończonej kamerą giętkiej rurki, wprowadzanej przez usta, nie służy do rozpoznawania choroby refluksowej. Badania specjalistyczne, takie jak ocena zmian ciśnienia w przełyku (manometria) czy badanie pH zarzucanej treści z jednoczesną oceną czynności skurczowej (impedancja) służą do oceny ciężkości refluksu przed podjęciem decyzji o leczeniu zabiegowym lub w przypadkach przebiegających nietypowo. Natomiast ich rola w diagnostyce refluksu jest niejednoznaczna i dlatego nie są one szeroko stosowane (wykrycie treści żołądkowej w przełyku nie oznacza, że pacjent ma objawy). Badania dodatkowe powinny być zalecane w przypadku braku pewności co do rozpoznania, braku poprawy po leczeniu czy pojawienia się alarmujących objawów.
Zarówno otyłość, jak i wysiłek fizyczny zwiększają ciśnienie w jamie brzusznej, co nasila cofanie się treści pokarmowej do przełyku i zwiększa ryzyko wystąpienia choroby refluksowej. Z tych samych względów zgaga częściej pojawia się po obfitych i tłustych posiłkach. Alkohol natomiast zmniejsza napięcie dolnego zwieracza przełyku. Do innych czynników, działających rozluźniająco na dolny zwieracz przełyku, a przez to usposabiających do powstawania refluksu należą: palenie tytoniu, niektóre choroby ogólnoustrojowe, takie jak cukrzyca, zaburzenia hormonalne czy choroby tkanki łącznej. Istotną rolę odgrywają również przyjmowane leki: obniżające ciśnienie krwi, rozkurczające oskrzela (astmatycy), uspokajające czy nasenne i wiele innych. Także ciąża, w wielu mechanizmach (zwiększone ciśnienie wewnątrzbrzuszne, zmiany hormonalne) może prowadzić do refluksu. W pozycji leżącej, m.in. ze względu na brak czynnika grawitacyjnego, u osób predysponowanych częściej dochodzi do zarzucania treści żołądkowej do przełyku, a treść ta pozostaje dłużej. Stąd objawy nocne są bardziej nasilone niż w ciągu dnia i wiążą się z większą liczbą cięższych powikłań, a występują nawet u 45-80% pacjentów z chorobą refluksową. U takich pacjentów częściej też pojawiają się objawy, które nie zawsze od razu są kojarzone z refluksem. Jak już wspomniano, najczęściej nie stwierdza się żadnych nieprawidłowości w badaniach dodatkowych, co nie zmienia podejścia do leczenia objawów.
Gastroskopia nie ma znaczenia w rozpoznawaniu choroby refluksowej. Ponieważ w czasie badania nie da się zobaczyć cofania treści żołądka do przełyku ani ocenić podrażnienia receptorów bólowych w ścianie przełyku, obraz endoskopowy zupełnie nie koreluje z objawami klinicznymi. Może być tak, że odczuwamy uporczywą zgagę czy ból, istotnie obniżające naszą jakość życia, a badanie wypadnie prawidłowo. I odwrotnie, w trakcie gastroskopii z innych przyczyn stwierdza się ciężkie zapalenie przełyku, a pacjent nie odczuwa żadnych objawów ze strony przełyku. Mimo to, endoskopia jest najczęstszym badaniem zalecanym u pacjentów ze zgagą i podejrzeniem choroby refluksowej. Dlaczego więc lekarze tak powszechnie ją zalecają? Ponieważ pozwala na bezpośrednią ocenę błony śluzowej, a zatem jest przydatna w rozpoznawaniu powikłań refluksu, takich jak zapalenie przełyku, zwężenie pozapalne, zmiany przednowotworowe, które mogą mieć znaczenie dla modyfikacji leczenia i rokowania dla pacjenta. Gastroskopia pełni także kluczową rolę w diagnostyce różnicowej innych chorób zapalnych i niezapalnych. A zatem gastroskopia jest przydatna w rozpoznawaniu powikłań, a nie choroby i jej prawidłowy wynik nie wpływa na rozpoznanie refluksu.
Choroba refluksowa jest chorobą przewlekłą, dlatego jej leczenie jest długotrwałe i ma trzy podstawowe cele: opanowanie objawów, wyleczenie zapalenia przełyku i zapobieganie powikłaniom. Z punktu widzenia pacjenta najważniejsze znaczenie ma kontrolowanie objawów choroby. Aby tak się działo, konieczne jest przewlekłe, niekiedy dożywotnie przyjmowanie leków, albo w systemie ciągłym (codzienne), albo „na żądanie” (jedynie gdy pojawią się objawy). Do dyspozycji mamy kilka grup leków o różnych mechanizmach działania. Inhibitory pompy protonowej hamują wydzielanie kwasu solnego w żołądku, ale długo stosowane mogą jednak dawać działania niepożądane. Starszą grupą leków hamujących sekrecję soku żołądkowego są inhibitory receptora H2. Każdy z wymienionych preparatów ma swoje działania uboczne, dlatego najważniejszym elementem leczenia jest ścisła współpraca pacjenta z lekarzem, który na bieżąco będzie modyfikował terapię w zależności od aktualnego samopoczucia i potrzeb chorego. Preparatem o zupełnie innym mechanizmie działania, który pomaga pacjentom z refluksem, zgagą, regurgitacją jest Esoxx One. Można go stosować dodając do inhibitora pompy protonowej lub samodzielnie w przypadku wystąpienia refluksu epizodycznego, aby złagodzić objawy.